Wielkanoc to czas zadumy oraz oczekiwania. Ten okres niesie ze sobą wiele tradycji związanych z kulturą regionalną, a także z wiarą chrześcijańską. Część zwyczajów głęboko zakorzeniła się w kulturze, są i takie, które można spotkać bardzo rzadko. Jak obchodzi się Wielkanoc w Polsce?
Oczekiwanie na Wielkanoc
Okres wielkanocny poprzedzony jest oczekiwaniem. Rozpoczyna go karnawał i trwa od święta Trzech Króli aż do Środy Popielcowej. W Polsce jest obchodzony skromniej niż w innych krajach. Najhuczniej obchodzi się koniec karnawału, zwany ostatkami. W tych dniach przypada Tłusty Czwartek, w którym tradycją jest zjedzenie chociaż jednego pączka.
Kiedy minie czas zabawy, nastaje okres zadumy, czyli Wielki Post. Jest mocno związany z wiarą chrześcijańską. To czas przemyśleń i wyciszenia dla wszystkich wiernych. Ostatni tydzień, zwany Wielkim Tygodniem, którego zwieńczeniem jest Triduum Paschalne, mija pod znakiem modlitw i przygotowań do Zmartwychwstania i okresu wielkanocnego.
Zwyczaje wielkanocne — święcenie pokarmów
W Wielką Sobotę odbywa się święcenie pokarmów. W domach przygotowuje się specjalne koszyki. W skład święconki wchodzi kilka produktów, które mają swoje znaczenie:
- Jajka są symbolem nowego życia.
- Baranek oznacza Jezusa Zmartwychwstałego.
- Sól symbolizuje prawdę i oczyszczenie domu.
- Wędlina oznacza dostatek.
- Chrzan symbolizuje siłę.
- Babka wielkanocna jest oznaką doskonałości i wszechstronnych umiejętności.
Pokarmy znajdujące się w koszyku często przyozdobione są gałązkami bukszpanu. W zależności od regionu jajka występują w formie pięknie barwionych pisanek, kraszanek lub nalepianek. Związana jest z nimi też zabawa zwana walatka. Polegała na stukaniu się czubkiem jajek. Czyje jajko pękło jako pierwsze, ten przegrywał.
Wielkanocny zwyczaj polewania wodą
Wielkanoc to także czas świętowania i zabawy. Dawniej świętowano budzenie się przyrody do życia i odejście zimy. Najbardziej znanym zwyczajem wielkanocnym jest lany poniedziałek, czyli śmigus-dyngus. W tradycji polskiej składał się z dwóch zabaw. Polewano panny wodą i delikatnie uderzano w ich łydki gałązkami wierzby. Odwiedzano także okoliczne domy, śpiewano i składano życzenia.
Podobną tradycją był kurek dyngusowy. Polegał na spacerowaniu przez wieś z kogutem, żywym lub sztucznym, śpiewaniu, zbieraniu datków i polewaniu wodą dziewcząt. Niestety kurek dyngusowy jest zwyczajem, który już zanika w tradycji polskiej.
Na Śląsku, tradycja polewania wodą nosi nazwę śmiergust. Zasady jego obchodzenia polegają na tym samym co zwykły śmigus-dyngus, z jednym wyjątkiem. Chłopcy ubierają się w ręcznie robione maski i ozdobione bibułą kapelusze.
Regionalne zwyczaje wielkanocne
W Wielkopolsce popularnym zwyczajem podczas Wielkanocy jest poszukiwanie podarunków, które zajączek ukrył w zakątkach domu i ogrodu. Ta ciekawa zabawa dla dzieci przywędrowała do Polski z krajów zachodnich. Natomiast Kujawy mogą poszczycić się tradycją zwaną przywołówka. Podczas tej zabawy, chłopcy wspinali się na najwyższy mur lub drzewo w centrum miejscowości i próbowali przywołać do siebie panny. Robili to za pomocą wierszy, śpiewów, często wręczali drobne podarunki.
W Małopolsce ciekawym zwyczajem jest Siuda Baba. To najczęściej młodzieniec umazany sadzą w damskich ubraniach i koralach z kasztanów. Siuda Baba chodziła od domu do domu, zbierając datki. Panna, która została pomazana sadzą podczas takich odwiedzin, miała szybko wyjść za mąż.
Polska kultura jest pełna pięknych wielkanocnych zwyczajów. Wiele z nich pojawia się tylko w opowieściach starszego pokolenia, inne żyją w tradycji konkretnych miejscowości, a jeszcze inne przyjęły bardziej współczesną formę. Bez względu na to, czy mają związek z religią, czy kulturą regionu, warto o nich pamiętać.
