Święto Andrzeja, które potocznie nazywamy “Andrzejkami” obchodzimy w Polsce od XVI wieku. Choć dawniej udział w tych obchodach mogły brać tylko dziewczęta, część z pradawnych zwyczajów nadal jest kultywowana i uroczyście obchodzona w nocy z 29 na 30 listopada.
Dlaczego “Andrzejki”?
Na próżno szukać źródeł mówiących o tych, kto był inicjatorem obecnych Andrzejek i związanych z nimi zwyczajach. Wiele teorii przypisuje powstanie tego obrządku w Grecji, inne mówią o pochodzeniu germańskim. W kościele katolickim dzień św. Andrzeja poprzedza nadchodzący Adwent, czyli jest to ostatni moment na zorganizowanie hucznych zabaw i spotkań. Pewne jest, iż to święto nawiązuje do starodawnych obchodów ku czci zmarłych, których dusze były przychylne pomóc mieszkańcom w odgadywaniu przyszłości, a dziewczęta wykorzystywały ten czas na wzajemne wróżby o małżeństwie. Zwyczaje te wpisały się do tradycji chrześcijańskiej, o których możemy przeczytać w księgach z XVI wieku.
Zwyczaje andrzejkowe obecnie
Choć czasy się zmieniły, wróżby oraz ich zamysł pozostały podobne. W Andrzejkach biorą udział zarówno kobiety, jak i mężczyźni, a wieczory najczęściej organizowane są w ramach hucznych przyjęć. Jest to idealny czas na wspólne świętowanie oraz spotkanie, a wymienione niżej wróżby stają się dodatkowym punktem rozrywki. Do najpopularniejszych zwyczajów andrzejkowych zaliczamy:
- lanie wosku – powszechna wróżba, polegająca na laniu wosku przez oczko od klucza do zimnej wody. Uformowany dzięki temu kształt przykładamy do źródła światła (np. świeczki) tak, by jego cień na ścianie ukazał nam przyszłość.
- gra z butami – wybieramy krótki odcinek do drzwi wyjściowych układając buty jeden za drugim. Czyj but dotknie pierwszy drzwi, ta osoba jako pierwsza stanie na ślubnym kobiercu.
- zabawa z jabłkiem – gra ta polega na obieraniu jabłka tak, by obierka była jak najdłuższa. Wróżba ta decyduje o tym, czyj związek będzie najdłuższy i najtrwalszy. Następnie obierką rzucamy za siebie, a jej kształt ukaże nam naszego wybranka.
- gałązka wiśni lub czereśni – w Andrzejki dziewczęta ucinają po jednej gałązce i przynoszą do domów. O najszybszym zamążpójściu decyduje ta gałązka, która jako pierwsza zakwitnie do Bożego Narodzenia.
- pieczenie placków dla psa – każda z dziewcząt ma za zadanie przygotować placki, które następnie smarowane są tłuszczem. Ciasto, które pies zje jako pierwsze świadczy o tym, iż jego autorka wyjdzie za mąż jako pierwsza.
- ciasteczka z wróżbą – bardzo znany zwyczaj, polegający na pieczeniu ciastek, do środka których wkłada się drobne przedmioty, mające symbolizować miłość, radość itp.
Dawniej wierzono, iż wróżby oraz obrzędy związane z Andrzejkami mogą przynieść również złe intencje, a nawet sprowadzić na kogoś demony oraz samego diabła.
Zwyczaje andrzejkowe a przysłowia
Jeśli wróżby nam nie wystarczają, możemy dodać jeszcze jeden typ rozrywki, jakim jest wymyślanie i zapisywanie na kartce znanych nam przysłów polskich. Do tych najbardziej znanych możemy zaliczyć:
- “Gdy w Andrzeja deszcz lub słota, w grudniu drogi bez błota”,
- “Gdy święty Andrzej ze śniegiem przybieży, sto dni śnieg na polu leży”,
- “Na świętego Andrzeja błyska pannom nadzieja”,
- “Której but na progu stanie – pierwsza panna na wydanie”,
- “Kiedy na Andrzeja poleje, poprószy, cały rok nie w porę moczy, suszy”,
- “Śnieg na Andrzeja, dla zboża zła nadzieja”,
- “Jeżeli na świętego Andrzeja wiatr i mgła, to od Bożego Narodzenia będzie sroga zima”,
- “Dziś cień wosku ci ukaże, co ci życie niesie w darze”,
- “Święty Andrzej wróży szczęście i szybkie zamęście”,
- “Na noc św. Andrzeja dziewkom z wróżb nadzieja”.
