Artykuł 869 Kodeksu cywilnego stanowi w § 1, że jeśli umowę spółki cywilnej zawarto na czas nieoznaczony, każdy ze wspólników może wystąpić z niej. Wymagane jest jednak wypowiedzenie swego udziału na trzy miesiące przed końcem roku obrachunkowego. Rok obrachunkowy nie musi odpowiadać rokowi kalendarzowemu.
W paragrafie 2 art. 869 zawarto uprawnienie uczestnika spółki do wypowiedzenia udziału bez dotrzymania terminu wypowiedzenia jeśli wystąpią “ważne powody”. Przeciwne zastrzeżenie umowne jest nieważne, a wypowiedzenie jest możliwe również gdy umowę spółki zawarto na czas oznaczony. Mamy zatem do czynienia z dwoma rodzajami wypowiedzenia: z zachowaniem terminu wypowiedzenia i bez jego zachowania.
Czym de iure jest wypowiedzenie udziału?
Ze względu na to, że spółka cywilna to umowa, zbudowana od strony jurydycznej podobnie jak np. umowa najmu, “udział” w niej nie jest tożsamy z udziałem w spółce z o.o. ani z tzw. udziałem kapitałowym w spółce jawnej (art. 50 k.s.h).
Wypowiedzenie udziału to tyle co wypowiedzenie stosunku spółki czy wypowiedzenie członkostwa w spółce. Czym innym jest rozwiązanie spółki, jednoznaczne z zakończeniem jej istnienia. Wystąpienie wspólnika w zasadzie takiego skutku nie powoduje, chyba że mamy do czynienia ze spółką cywilną dwóch osób.
Nie jest dopuszczalne wyłączenie w umowie prawa wspólnika do opuszczenia spółki. Nie jest możliwe również zrzeczenie się tego prawa. Znajduje tu odzwierciedlenie jedna z podstawowych zasada prawa prywatnego: wykluczenie istnienia “wieczystych” stosunków zobowiązaniowych (np. nie może istnieć dzierżawa, której nie można wypowiedzieć). Wypowiedzenie winno być dokonane na piśmie (zob. art. 860 w zw. z art. 74 i 77 k.c.) i złożone wszystkim pozostałym wspólnikom w taki sposób, by mogli zapoznać się z jego treścią (art. 61 k.c.).
Kiedy zachodzą “ważne powody”?
Stwierdzenie, kiedy mamy do czynienia z uzasadniającymi wypowiedzenie udziału bez zachowania terminu wypowiedzenia “ważnymi powodami”, zależy od konkretnej sytuacji. Mogą to być powody dotyczące osoby wspólnika (podmiotowe) jak i przedmiotowe (obiektywne). Poza poważną chorobą lub przeprowadzką, będzie to np. utrata zaufania do innych wspólników, nowe obowiązki występującego ze spółki (np. objęcie urzędu), zmiany na rynku, lub zmiany prawa (np. wzrost podatków, zmiany ceł). Trudno powiedzieć, by “ważnym powodem” było samo przeświadczenie wspólnika, że spółka przestanie się opłacać albo inne osobiste przekonania i wyobrażenia.
Jak stwierdził Sąd Apelacyjny w Gdańsku, wystąpienie ze spółki cywilnej z ważnych powodów to czynność, która przekracza zakres zwykłego zarządu. Z tego powodu dokonanie jej przez pełnomocnika wymaga w świetle art. 98 k.c. udzielenia odpowiedniego pełnomocnictwa rodzajowego (wyr. z 28 października 1999 r., I ACa 628/99).
Wypowiedzenie a nieruchomość wspólna
Gdy do majątku “spółkowego”, czyli objętego wspólnością łączną wspólników, należy nieruchomość bądź użytkowanie wieczyste, pojawia się pytanie, w jakiej formie ma być dokonane wypowiedzenie udziału i jakie są skutki jej niedochowania.
Część orzeczeń Sądu Najwyższego przyjmuje wymóg formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym, jednak tylko po to, by stworzyć podstawę do wykreślenia z księgi wieczystej wspólnika odchodzącego ze spółki (np. uchwała SN z 10 czerwca 2011 r., III CZP 135/10 oraz wyrok z 19 października 2012 r., V CKS 485/11).
Pojawiły się również judykaty przyjmujące wymóg formy aktu notarialnego. Uzasadnieniem jest przyjęcie, że wystąpienie ze spółki w której do majątku wspólnego należy nieruchomość, wymaga takiej formy, jaką Kodeks cywilny wprowadza dla przeniesienia własności nieruchomości, czyli formy aktu notarialnego (wyr. SN z 4 kwietnia 2008 r. oraz wyr. WSA w Rzeszowie z 5 października 2010 r., I SA/Rz 308/10).
Wobec tego, że ustawodawca nie przewidział szczególnej formy wypowiedzenia udziału, a mienie zgromadzone w czasie trwania spółki pozostaje przedmiotem wspólności łącznej również po odejściu jednego ze wspólników, trafniejszy jest pogląd o konieczności zachowania jedynie formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. Wymóg ten nie warunkuje jednak ważności czynności, lecz jedynie umożliwienie modyfikacji treści księgi wieczystej (forma ad eventum).
Na podstawie:
J. Gudowski
M. Koralewski, Forma wypowiedzenia udziału w spółce cywilnej, LEX/el. 2015.
P. Nazaruk
